Vorige Volgende  

[^ Omhoog ^] 

b. Kenmerken van handelingsonderzoek  

~~  [Blz. 50] ~~

Twee kenmerken zijn typerend:

  1. Handelingsonderzoek gebeurt samen met en door praktijkwerkers; het onderscheid tussen onderzoeker en onderzochten is principieel opgeheven.

  2. Handelingsonderzoek gebeurt in een zich herhalend cirkel of spiraalvormig proces.

 

Beide kenmerken worden hieronder toegelicht.

Ad 1. Handelingsonderzoek gebeurt met en door praktijkwerkers. 

Wat een onderzoeker doet als hij vakkennis ontwikkelt is te omschrijven als handelen. Wat een praktijkwerker doet als hij zijn vakkunde ontwikkelt is ook te omschrijven als handelen. Principieel is er geen verschil: beiden ontwikkelen kennis van het type 'weten te handelen' op grond van ervaring. Taakverdeling en tijdsbesteding kunnen verschillen, maar principieel is het onderscheid tussen onderzoeker en praktijkwerker weggevallen. Praktijkwerkers zijn geen objecten van onderzoek, maar mede-onderzoekers, mede-subjecten. 

Handelingsonderzoek geschiedt dus in nauwe en volstrekt gelijkwaardige samenwerking tussen onderzoekers en praktijkwerkers. 

Ze "staan niet tegenover elkaar als respectievelijk subjecten en objecten, maar vormen een gemeenschap van handelende subjecten." (Imelman e.a. 1981, blz. 156 en 157). 

"Zonder hen (de praktijkwerkers, F.G.) als actieve participanten is theorievorming als uitdrukking en ontwikkeling van praktische kennis ondenkbaar." (De Visser 1978, blz. 264). 

Het gaat hier niet om "het onderzoeken van mensen, maar samen met mensen." (Galtung 1977).

Dezelfde stellingname is aan te treffen bij Klüver & Krüger (1972), Klafki (1976), Panhuysen & Verbij (1979, blz. 11, postulaat f) en bij Miedema (1983).

De onderzoeker sluit zich, zo stelt Doets (1981), aan bij het zoekproces zoals dat in een aantal bepaalde (exemplarische) praktijksituaties plaatsvindt. 

"Exemplarisch praktijkonderzoek is in feite een zoekproces, dat parallel loopt aan het praktische zoekproces. ( ) De benodigde inzichten (...) worden verkregen door dat praktische zoekproces tijdelijk te ondersteunen en op systematische wijze te reconstrueren.  

[Blz. 51]

Daarbij gaat de exemplarische praktijkonderzoeker er vanuit dat er geen principiële scheiding bestaat tussen beide zoekprocessen en dat deze elkaar kunnen aanvullen." (Doets, 1981, blz. 97 en 98).

Ad 2. De cyclus van het onderzoekend handelen 

Onderzoek doen is te zien als het verrichten van een serie activiteiten die gezamenlijk een handeling zijn. De cyclus van onderzoek is in essentie die van het handelen; de zeven elementen van het handelen zijn te zien als de zeven fasen van het handelingsonderzoek. Zoals deze zeven elementen zich voortdurend cyclisch herhalen, zo is het proces van handelingsonderzoek ook cirkel of spiraalvormig. 

De gehele cyclus is
 in schema gezet op blz. 53 
en wordt hieronder stap voor stap toegelicht.  

(1) Het waarnemen en interpreteren van de situatie,

met name van de handelwijze van praktijkwerkers in de praktijk. Dit gebeurt met de praktijkwerkers zelf. Naast hun interpretaties dienen ook hun interpretatiekader(s) beschreven te worden.

(2) Het willen, doelen stellen en een plan maken,

met name over wat er in de praktijksituatie dient te veranderen en over welke inzichten bereikt willen worden. Het plan behelst een manier om hier samen met de praktijkwerkers systematisch aan te werken.

(3) De werkwijze 

Deze bestaat in principe hierin dat het handelingsproces diverse malen zo systematisch mogelijk wordt afgelegd. Dat wil zeggen: meerder malen worden

(1) situaties waargenomen en geïnterpreteerd; 

(2) doelen gesteld;

(3) werkwijzen gevolgd;

(4) de afloop waargenomen en geïnterpreteerd; 

(5) de bevinding achteraf geregistreerd; 

(6) inzichten en vragen geformuleerd en

(7) zoekwegen naar beter handelen gezocht.

 

Het verschil tussen het zoekproces zoals dat toch al in de dagelijkse praktijk plaatsvindt en het zoekproces dat de naam 'handelingswetenschappelijk onderzoek' verdient, zit 'm in de mate van compleetheid, zorgvuldigheid en systematisering waarmee het proces wordt afgelegd, alsook in het feit dat aan de reflectie die nodig is voor elk der stappen en vooral voor het formuleren van inzichten, expliciet tijd wordt besteed. Zorgvuldigheid en systematisering zijn gediend met schriftelijke vastlegging van situaties, interpretaties, doelen, werkwijzen enzovoorts. Voorts is onderscheidend dat in wetenschappelijk onderzoek een hoger niveau van abstractie wordt nagestreefd dan in de dagelijkse praktijk.

Doordat er compleetheid, zorgvuldigheid, systematiek en expliciete reflectie wordt nagestreefd, bestaat de werkwijze niet alleen uit het meerdere malen afleggen van het handelingsproces, maar ook uit een gezamenlijk overdenken, dus regelmatig bespreken van deze processen en van de inzichten die daaruit gedestilleerd kunnen worden. Dit gesprek is de centrale instantie in het onderzoek; het heeft in de vakliteratuur de naam 'discours' (Diskurs in het Duits) gekregen. [*]

[*] In dit methodologische hoofdstuk is de term 'discours' aangehouden. Vanaf hoofdstuk III, het verslag van dit onderzoek, is de Nederlandse term 'kringgesprek' gebruikt.  

[Blz. 52]

Over de discours als onderzoeksmethode zal in het stukje hierna over de onderzoeksmethode nog het nodige verteld worden. Hier volgen we eerst de zeven stappen van het handelingsonderzoek weer verder.

(4) Het waarnemen en interpreteren van de afloop, 

met name de veranderde praktijksituatie, die bezien wordt in het licht van het onderweg mogelijk veranderde interpretatiekader.

(5) Het opmerken van een bevinding achteraf,

met name die van de praktijkwerkers bij het werken in de onderweg mogelijkerwijze veranderde handelwijze. Op de afgelegde weg kan nu evaluerend worden teruggekeken.

(6) Het formuleren van de bereikte inzichten en zinvolle vragen

Dit gebeurt veelal in een eindverslag, waarin de bereikte inzichten systematisch bijeengezet worden en overdraagbaar gemaakt worden.

(7) Het formuleren van hetgeen ontdekt is als geschikte zoekweg 

tot het beter weten te handelen. Via een eindverslag kunnen deze ontdekkingen ook aan anderen worden aangereikt.

Vorige Volgende

[^ Omhoog ^]