Samenvatting [van hoofdstuk II]

In dit hoofdstuk is het perspectief besproken van waaruit dit onderzoek is opgezet en uitgevoerd. Met 'perspectief' wordt bedoeld: 

De gekozen positie is die van de groepsleider in de dagelijkse leefsituatie, die steeds weer zijn handelwijze moet kiezen en dus over een handelingsrepertoire dient te beschikken waarmee hij weet te handelen waar anderen het niet meer wisten. Dat type kennis ontwikkelen is het doel van onderzoek in de orthopedagogiek, een praktische wetenschap.

Alvorens de visie die dit onderzoek fundeert weer te geven, zijn de in de orthopedagogiek vigerende visies ingedeeld aan de hand van de kernbegrippen 'handelen' en 'gedrag'. Achter beide begrippen gaat een visie op mens en wetenschap schuil, respectievelijk de handelingsvisie en de gedragsvisie genoemd. In het schema op p 27 zijn beide visies kort weergegeven. 

Nu gaat het in de orthopedagogiek om hulpverleners, opvoeders en kinderen die zich, binnen een samenleving, in een problematische opvoedingssituatie bevinden. Men kan elk van hen beschouwen als handelende persoon dan wel als zich gedragend wezen. Dit maakt een driedeling mogelijk van visies in de orthopedagogiek:

In dit onderzoek is gekozen voor het handelingsmodel.

Funderend voor dit onderzoek is de visie op de mens als handelend wezen. Weliswaar een kwetsbaar wezen, maar ook een handig en verstandig wezen dat zich door zijn vermogen tot handelen, in communicatie met andere mensen, een cultuur kan scheppen; een wezen dat zichzelf bewust kan zijn en in principe een vrije wil kan hebben en daardoor als persoon kan leven. Dat leven verloopt procesmatig, dynamisch en dialectisch. Met 'mens' wordt zowel volwassene, bejaarde, als kind en tehuiskind bedoeld. Een holistische, programmatische en dialectische visie fundeert dit onderzoek.

Na het weergeven van deze visie zijn de kernbegrippen 'handelen', 'gedrag' en hun samenhang en verschil, alsmede de kernbegrippen 'persoon' en 'dialoog' omschreven, waarna de visie op kinderen en tehuiskinderen als handelende personen nog nader is toegelicht.

Tenslotte is beschreven hoe de orthopedagogiek als wetenschap in het handelingsmodel te werk zou kunnen gaan. Het is dan een praktische, hermeneutische, dialectische en vanuit haar aard ook kritische wetenschap. Haar methodologie neemt afstand van het primaat van de positivistische werkwijzen en kiest de geesteswetenschappelijke (dus hermeneutisch-dialectische) en de kritische methoden als primaat. Met behulp van deze methoden tracht de orthopedagogiek de horizon van het in de algemene pedagogiek bekende te verbreden en nieuwe handelingsmogelijkheden en funderende visies te ontdekken. Een onderzoeksmethode die voor de (residentiële) orthopedagogiek in deze zin passend zou kunnen zijn, het handelingsonderzoek, wordt in het volgende hoofdstuk besproken.