Start Omhoog Volgende

Par. 1. De wijze van beproeven  

1. De vraagstelling 
De vier onderzoeksvragen van de tweede periode  
Schema VII 1. Zes eisen, beproefd in vier vragen 

2. De wijze van beproeven  
a. De uitwerking van de vier onderzoeksvragen in een onderzoeksplan  
b. De globale opzet die in elk team gevolgd is 
Schema VIII 2: De werkwijze in de tweede periode (globaal)  
c. Ontwikkelen en beproeven  

[...]

[Blz. 146]

1. De vraagstelling

De vraagstelling van het gehele onderzoek is die naar het ontwikkelen van een voor groepsleiders in de dagelijkse leefsituatie bruikbare conflicthanterings-methodiek. Lag in de eerste periode de nadruk op het ontwikkelen, in de tweede periode ligt de nadruk op de beproeving van de bruikbaarheid van de in de eerste periode ontwikkelde methodische ideeën op andere plekken dan die waar ze ontstaan zijn.

De vraag naar de bruikbaarheid laat zich uiteenleggen in deelvragen. In de hoofdstukken III (p 59 e.v.) [en IV (p 75)] is de eis van bruikbaarheid aan de hand van de literatuur uiteengelegd in 

vier sub-eisen:

a) herkenbaarheid door actoren; dit impliceert o.a. de mogelijkheid tot aansluiting bij hun huidige handelwijzen,

b) probleem-oplossend verrnogen,

c) overdraagbaarheid naar en toepasbaarheid in meerdere praktijksituaties en 

d) ethische juistheid.

 

Daarnaast dient, zo werd daar gesteld, een produkt nog aan twee andere eisen te voldoen, te weten

e) orthopedagogisch beargumenteerbare juistheid [*1] en 

f) openheid voor verdere ontwikkeling.

 

[*1] Over de verhouding tussen ethische en orthopedagogische juistheid, zie noot 6 van hoofdstuk IV.
Deze luidt: 
Ethische en orthopedagogische juistheid kunnen, maar hoeven niet samen te vallen. Werkwijzen als straffen en isoleren worden niet door ieder ethisch aanvaardbaar geacht, het geven van vrijheid en experimenteerruimte in zaken als 'drugs, sex & Rock & Roll' evenmin. (zie p. 60)

Om het halfprodukt (het werkstuk met de voorlopige conflicthanterings-methodiek) te beproeven op deze zes eisen, diende het te worden voorgelegd aan andere praktijkwerkers dan die het hadden ontwikkeld. Met hen moest een proces doorlopen worden. In dat proces dienden vier vragen te worden beantwoord.

De vier onderzoeksvragen van de tweede periode

1. Hoe kwam de voorlopige methodiek over bij de praktijkwerkers die haar niet zelf mede ontwikkeld hadden? ... 
Deze vraag beproeft de tekst van de voorlopige methodiek. 
.

2. Was de voorlopige methodiek bruikbaar voor praktijkwerkers op andere plekken dan waar zij ontstaan is?

(a) Wenste men haar te gebruiken? Waarom we! of niet?

(b) Kon men haar gebruiken en in hoeverre deed men dat? 

(c) Welke eventuele belemmeringen traden aan het licht?

Deze vragen beproeven de inhoud van de voorlopige methodiek.
.

3. Indien de methodiek gebruikt werd, wat gebeurde er dan?
Deze vraag beproeft de werking van de voorlopige methodiek.

      [Blz. 147]

4. Welke inhoudelijke aanvullingen en/of wijzigingen kwamen er naar voren?
Deze vraag beproeft de verdere ontwikkeling van de methodiek.

 

In elk van deze vier vragen konden een of meer van de eisen a) t/m f) speciale aandacht krijgen:  

Schema VIII 1. Zes eisen, beproefd in vier vragen

 Vraag

Eis 

1
Tekst

2. Inhoud

3
Werking

4
Ontwikkeling

(a)
Wenste men..

(b) 
Kon men..

(c) 
Belem-
meringen?

 a

Herkenbaarheid en aansluitingsmogelijkheid

X

 

X

X

 

 

b

Probleemoplossend vermogen

 

 

 

 

X

 

c

Overdraagbaarheid en toepasbaarheid

X

 

X

X

 

 

d

Ethische juistheid

 

X

 

 

 

 

e

Orthopedagogische juistheid

 

X

 

 

X

 

f

Openheid voor ontwikkeling

 

 

 

 

 

X

Deze vier vragen vormen de leidraad van de opzet van de tweede periode, van het verslag ervan en van het systematiseren van de gegevens. De volgende subparagraaf bespreekt de opzet van de tweede onderzoeksperiode in methodologisch opzicht.

2. De wijze van beproeven

a. De uitwerking van de vier onderzoeksvragen in een onderzoeksplan

Om vraag 1, die naar de overdraagbaarheid van de tekst, te kunnen beantwoorden 

werd gepland de tekst uit te reiken aan alle leden van zeven andere teams en hun begeleiders. Deze teams zouden op dezelfde wijze als die in de eerste periode gekozen worden, namelijk door stageplaatsen te benutten. Daarbij werd getracht om ook andere typen leefgroepen -- kleinere groepen en groepen voor jongere kinderen -- uit te nodigen hieraan deel te nemen.

Het tijdstip en de wijze van aanbieden van de tekst zou zo worden gekozen dat ook de andere drie vragen beantwoord konden worden.

Om vraag 2, die naar de bruikbaarheid van de inhoud, te beantwoorden, 

zou aan deze teams gevraagd worden om met de aangereikte methodische ideeën aan bet werk te gaan en daarover verbalen op te schrijven in bet logboek. Bewerking en bespreking van deze verbalen zou dan duidelijk maken of men de methodiek al dan niet had gebruikt en welke eventuele belemmeringen daarbij aan het licht traden. De bewerking van deze verhalen kon op dezelfde wijze plaatsvinden als in de eerste periode. Als analyseschema dienden zich weer de zeven elementen van het handelen aan.

Om te kunnen constateren of bet team, na bet lezen van de voorlopige methodiek, ook anders zou zijn gaan werken, diende aan de aanbieding van het werkstuk een fase vooraf te gaan waarin de aanvankelijke handelwijze van het team kon worden vastgelegd in een 'eerste foto', waarvoor zich het logboek en de observerende participatie andermaal als onderzoeksmethoden aandienden.  

[Blz. 148] 

Na de aanbieding van de voorlopige methodiek diende het handelen van het team geruime tijd gevolgd te worden om te bezien of men inderdaad in de lijn van de voorlopige methodiek ging werken. Ook hiertoe boden zich het logboek en de participerende observatie als methoden aan, alsmede het analyseren en bespreken van de logboekverhalen in een regelmatig discours-teamgesprek.

Om vraag 3, die naar de werking van de methodiek, te kunnen beantwoorden, 

diende het handelen van het team en de afloop daarvan in de leefgroep nog gedurende ongeveer zes maanden gevolgd en besproken te worden, waarna een 'tweede foto' en een evaluatie gepland kon worden.

Om vraag 4, die naar de verdere ontwikkeling van de methodiek, te kunnen beantwoorden, 

zou de methodiek min of meer terughoudend moeten worden aangeboden; er zou uitdrukkelijk ruimte moeten zijn voor eigen invulling, wijziging en verdere ontwikkeling ervan.

b. De globale opzet die in elk team gevolgd is 

In elk team is in een 'eerste foto' vastgelegd hoe men bij conflicten handelde. Per team zijn dus de antwoorden gezocht op de zeven deelvragen [die op p 77 onder a] zijn vermeld: Hoe is de huidige handelwijze (interpretatie, doelen, werkwijze, etc.) van de groepsleiding?

Vervolgens is de voorlopige conflicthanterings-methodiek aangeboden met de volgende vragen:  

"1. Kijk eens of je met wat je nu gelezen hebt ook kunt werken, of je er iets aan hebt bij je werk.

2. Wil je per dienst een gebeurtenis beschrijven waarin een conflict speelde of een conflict had kunnen spelen?

3. Laat de volgende vragen daarbij een leidraad zijn: 

(1) Hoe was de situatie?

(2) Wat wilde je bereiken? en hoe?

(3) Hoe ben je feitelijk te werk gegaan? 

(4) Hoe liep het af?

(5) Wat vind je er achteraf van?

(6) Welke ideeën komen er op als je deze gebeurtenis met anderen bespreekt?

4. Willen jullie in het logboek ook die dingen opschrijven die je van belang vindt voor de sfeer op die dag en het klimaat [*2] van de groep in deze tijd? Zowel wat de bewoners ervan vinden als wat jullie zelf erover willen zeggen?"  

[*2] Deze vraag naar het klimaat was opgenomen in het kader van de aanvankelijk dubbele vraagstelling van het onderzoek - zie pagina 2. De antwoorden op die vraag konden ook benut worden om de werking van de voorlopige methodiek op langere termijn in te schatten.]

De logboekverhalen zijn vervolgens, op dezelfde wijze als in de eerste periode, verzameld, bewerkt en besproken aan de hand van notities in de discours-teambesprekingen. Evenals in de eerste periode gebeurde dit in een aantal zich herhalende maandelijkse cycli die een destillaat opleverden: al dan niet verbeterd handelen en beproefde ideeën daarover. Per team zijn dus de antwoorden gezocht op de zeven deelvragen [die op p 77 onder c zijn vermeld]: Blijken deze ideeën (deze interpretaties, doelen, werkwijzen, enzovoorts) in de praktijk bruikbaar?

Na enige maanden werd de handelwijze van het team en de situatie in de leefgroep in een 'tweede foto' vastgelegd en in een evaluatie-discours besproken. De tijdens het proces ontwikkelde ideeën werden per groep, zo mogelijk in een scriptie, vastgelegd. Per team is dus gezocht naar de antwoorden op de zeven deelvragen [die op p 77 onder b zijn vermeld]: zijn er ideeën over betere handelwijzen (betere interpretaties, doelen, werkwijzen, enzovoorts) ontwikkeld?

In de derde onderzoeksperiode zouden dan al die antwoorden op de deelvragen a, ben c van p 77 kunnen leiden tot het beoogde eindresultaat: een bruikbaar gebleken conflicthanterings-methodiek.

In deze opzet verschilde de vraagstelling van de tweede onderzoeksperiode in essentie niet veel van die in de eerste periode. In het schema van de 28 deelvragen op p 77 behoeven alleen de kolommen b (de ontwikkelingsvraag) en c (de bruikbaarheidsvraag) omgewisseld te worden. De gevolgde werkwijze verschilt dan ook niet veel van die in de eerste periode en kan eveneens nog eens worden geformuleerd in termen van de zeven fasen van de cyclus van het handelingsonderzoek. Dat gebeurt in het hierna volgende overzicht.  

Schema VIII 2
De werkwijze in de tweede periode (globaal)

[ Blz. 150] 

c. Ontwikkelen en beproeven

Het woord 'beproeven' is hier gebruikt om duidelijk aan te geven dat het hier niet gaat om 'toetsen' in empirisch-analytische zin. Er wordt geen theorie getoetst aan de feiten, maar er worden methodische ideeën beproefd in het praktische handelen.

Om een methodiek te kunnen beproeven moet men haar eerst bij de praktijkwerkers introduceren en dat kan gebeuren volgens verschillende introductiestrategieën. Er is gekozen voor een werkwijze die ruimte bood aan verdere ontwikkeling van de methodiek en aan de mogelijkheid tot verschillende uitwerkingen op verschillende werkplekken. 

Het werkstuk met de voorlopige conflicthanterings-methodiek werd niet geïntroduceerd als 'probeer precies zo te werken', maar meer als een set mogelijk vruchtbare ideeën, een inspiratiebron op grond waarvan elk team zelf een team- en situatie-eigen methodiek kon gaan ontwikkelen. Zo was in ieder geval de opzet. In deze opzet zat dus een deductief aspect ('beproef deze methodiek eens') en een inductief aspect ('ontwikkel zelf je eigen methodiek').

Het verder ontwikkelen is dus gekozen als manier van beproeven. Deze beide onderzoekscomponenten, ontwikkelen en beproeven, zijn logisch te onderscheiden, maar in de praktijk van deze onderzoeksopzet lopen ze door elkaar heen. 

In de eerste periode van het gehele onderzoek lag de nadruk op het ontwikkelen, maar de ontwikkelde ideeën werden ook daar al meteen in de praktijk beproefd in de zich herhalende maandelijkse cyclus (fase III van p 79 en p 80). Bovendien werden de ideeën van het eerste team al doorgegeven aan het tweede -- en zo verder -- en zo werden de ideeën eigenlijk al beproefd op een andere plek dan waar ze waren ontstaan. Omgekeerd is er in de tweede periode ook ruimte gelaten voor verdere ontwikkeling van de methodiek. Deze was immers een voorlopige methodiek, een halfproduct.   [*3]

[*3] Doets 1981 h5. 
Doets spreekt hier niet van "beproeving" maar van "bewerkingsactiviteiten". Deze term kan echter verwarring opleveren met de bewerking van de gegevens. Duidelijker is zijn term "valideringsactiviteiten", waarbij het hier gaat "om een zeer specifieke, op het handelen gerichte validiteit. (...) Gezien de praktische invalshoek moet validiteit dan worden geïnterpreteerd als practische bruikbaarheid of relevantie" (p 133).
Zie voorts de literatuurverwijzingen in noot 90 van hoofdstuk III

De vraagstelling en de werkwijze van de eerste en de tweede onderzoeksperiode zijn dan ook in essentie gelijk; alleen is het accent verschoven van primair ontwikkelen naar primair beproeven. Dit verschil is gradueel en niet essentieel.

[...]

Start Omhoog Volgende