Start Omhoog

Delen van

Methodiek ontwikkelen voor praktijk en opleiding

Verslag van het project Fondsvorming Leefsituatiewerk

Frans Gieles & Jeanette Visser

Raad voor het Hoger Beroepsonderwijs, Postbus 123,
2501 CC 's-Gravenhage, 1988
&
Stichting Samenwerking Jeugdhulpverlening Utrecht,
Postbus 11008, 3505 BA Utrecht

Inhoud van het hier weergegeven gedeelte

Verslag van een handelingsonderzoek waarin door leefsituatiewerkers, docenten inrichtingswerk en onderzoekers methodiek voor het werk en voor de beroepsopleiding is ontwikkeld. Het proces van methodiekontwikkeling wordt beschreven en toegelicht met een deel van de inhoudelijke resultaten. De hier toegepaste en aanbevolen methode bleek bruikbaar voor methodiekontwikkeling, voor teambegeleiding en voor beroepsopleiding. De methode houdt in dat het verhaal over het handelen in de praktijk systematisch wordt verteld, geanalyseerd en kritisch wordt besproken in een cyclisch proces waarin methodiek ontwikkeld wordt.

Trefwoorden:

methodologie van handelingsonderzoek; methodiekontwikkeling;

leefsituatie-/inrichtingswerk;

beroepsopleiding tot leefsituatie-/inrichtingswerker.

Samenvatting 

Inhoud van het hier weergegeven gedeelte

[De gedeeltes die als link zijn weergegeven zijn hier opgenomen.]

Voorwoord  8

Inleiding:   

1. Introductie in het onderwerp

a. Een groepsleidster vertelt haar verhaal  12
b. Een docente geeft les  13
c. De vraagstelling van dit onderzoek  14

2. Een wegwijzer in dit verslag 15

3. Enkele opmerkingen vooraf 17 
a. De invalshoek 17 
b. De wijdte van het werkveld 17 
c. Het taalgebruik 17

DEEL I: DE VRAAGSTELLING EN DE OPZET VAN HET ONDERZOEK

HOOFDSTUK I: DE VRAAGSTELLING VAN DIT ONDERZOEK 

[...]

HOOFDSTUK II: VAN VRAAGSTELLING TOT ONDERZOEKSOPZET  

(Door Frans Gieles)

Inleiding 27

1. Over methodisch handelen en de ontwikkeling daarvan 28 

a. Het kernbegrip 'handelen'  28 
    -  De zeven elementen van het handelen  28 
    - Voorbeeld: Steffie moet slapen  29 
b. De zeven elementen nader besproken  30 
c. Het cirkelvormige proces (met voorbeeld)  32 
d. De begrippen 'methodisch handelen' en 'methodiek'   34 
e. Het begrip 'methodiekontwikkleling'   34 
f. Uitleiding  35

2. Over handelen en gedrag: twee visies en een keuze 37 

a. 'Handelen als kernbegrip 37 
b. Handelen in plaats van gedrag 37 
c. Handelen in plaats van interventie 40 
d. Verbeteren van handelen 41 
e. De keuze in dit onderzoek 42 
f. De consequenties van deze keuzen 43 
g. De globale opzet van dit onderzoek 44

3. Over handelingsonderzoek   46

a. Terminologie en plaatsbepaling 46 

[Volg van hieruit de knoppen "Next" om in het frame met de literatuurlijst te blijven.
Er volgen dan:]]

b. Kenmerken van handelingsonderzoek 50 
    Schematisch overzicht 53 
c. Methoden van handelingsonderzoek 54 
   1. Samen handelen 54 
   2. Het verhaal over het handelen 55 
   3. De dialoog of discours 55 
       (a) De aard van de discours: een dialoog 56 
       (b) De waarheidscriteria in de discours 58 
       (c) Het werk dat in de discours gedaan moet worden  59 
 d. Het ontwikkelen van inzichten en zinvolle vragen 60 
 e. Kwaliteitseisen voor handelingsonderzoek 63

HOOFDSTUK III: DE OPZET EN DE WERKWIJZE IN DIT ONDERZOEK 67 

Inleiding 67 

1. De globale opzet van dit onderzoek 68
    Schema 71

2. De weg van verhaal tot conclusie   72

Stap 1: Van handeling naar verhaal 72 
Stap 2: Selectie van de verhalen 72 
Stap 3: Dé analyse van de verhalen 72 
             Voorbeeld 1: Steffie moet slapen  [Verhaal]    [Analyse] 73 
             Voorbeeld 2: Het verhaal van Mike en Barney 74 
             Voorbeeld 3: Angstig meisje in de groep 75 
Stap 4: De analyse en het overzicht van meerdere verhalen  77 
              Voorbeeld: Zij en ik, contactopbouw 78 
Stap 5: Het terugrapporteren in een notitie 79 
              De keuzen bij de stappen 3 t/m 5 79 
Stap 6: Het kringgesprek 80 
Stap 7: Van kringgesprek tot methodiek 81

3. De organisatie van het onderzoek in twee regio's en acht fasen  83

[...]

4. De deelnemers, de kringen en hun keuzen 90 

[...] 

DEEL II: HET VERLOOP EN DE RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK 98 

Inleiding op deel II 99

HOOFDSTUK IV: DE EERSTE DRIE FASEN VAN HET ONDERZOEK 100 

Fase 1: De planontwikkeling 100 

1. Het feitelijke verloop 100 
    1. In de regio Amsterdam 100 
    2. In de regio Amersfoort 101

2. Het inhoudelijke resultaat 101 

3. Overzicht en conclusies 102 

Fase 2: Oriëntatie op het werk van de groepsleiding 103 

1. Het feitelijke verloop 103 

   1. In de regio Amsterdam 103
   2. In de regio Amersfoort 103 
       Lijst van onderwerpen 104

2. Het inhoudelijke resultaat 106 

   1. In de regio Amsterdam 106 
       a. Het omgaan met conflicten 106 
           Voorbeeld 1: conflict bij het ontbijt 107 
           Voorbeeld 2: conflict tijdens het middageten 108 
       b. Het omgaan met verdriet en angst 110 
       c. Een samenvattende indruk van de handelwijze van de groepsleiding van Hubertus  111  

       [Hiervan is een korte samenvatting hier weergegeven]

    2. In de regio Amersfoort 113 
        a. Het omgaan met de vraag om aandacht 113 
            Verhaal: pillen slikken 114 
            Verhaal: plakken en pesten 115 
        b. Het omgaan met regels en afspraken 118 
        c. Samenvattend overzicht van de handelwijze van het Hohorst-team   120  
            [Hiervan is een deel hier weergegeven]

3. Overzicht en conclusies 123 

    1. Een evaluerend en vergelijkend overzicht van de werkwijze   123

    2. Een werkinhoudelijk overzicht 124 

    3. Voorlopige consequenties voor de beroepsopleiding 126 

    4. Eindconclusie na de tweede fase 127

Fase 3: Brainstorming. overdracht en besluitvorming 128

1. Het feitelijke verloop 128 
    1. In de regio Amsterdam 128 
    2. In de regio Amersfoort 129

 

2. Het inhoudelijke resultaat 130 
    1. De geselecteerde vragen ter verdieping 130 
        Kring 1, de kring rond Meerwijck 130 
        Kring 2, de kring rond de Hohorst 132 
   2. Een gesprek over de resultaten op de Amerberg 133

3. Overzicht en conclusies 136 

HOOFDSTUK V: DE MIDDELSTE TWEE FASEN VAN HET ONDERZOEK 138 

Fase 4: A) Methodiekontwikkeling van het groepsleiderswerk 138 
              B) Oriëntatie op het docentenwerk

Spoor A) De methodiekontwikkeling   138

1. Het feitelijke verloop 138 

    1. In de regio Amsterdam 138 
    2. In de regio Amersfoort 138

2. Het inhoudelijke resultaat 139 

    1. In de regio Amsterdam: VALKUILEN 139 
        a. Wat is een valkuil? (I) 139 
        b. Het verhaal: 'Geheim drugsplan' 139 
        c. Wat is een valkuil? (II) 140 
            Schema: Lokken 141 
        d. Illustraties 142 
        e. Een deel van de ontwikkelde inzichten 143

     2. In de regio Amersfoort: CONTACT 144 
         a. Inleiding 144 
         b. Vanuit de Hohorst-kring: twee handelwijzen en een voorrangsregeling    145 
         c. Vanuit de Meerwijck-kring: contact leggen, welk contact en hoe?  149 
             Verhaal: confrontatie 
        d. De groepsleider zelf in het contact 151 
            Routekaart 152 
        e. Het probleem van de macht 154

3. Overzicht en conclusies 154

    1. Een terugblik op het proces 154 
    2. Een terugblik op het produkt 157 
    3. Consequenties voor de opleiding 158

Spoor B) De oriëntatie op het docentenwerk 159

1. Het feitelijke verloop 159 
    1. In de regio Amsterdam 159 
    2. In de regio Amersfoort 159

2. Het inhoudelijke resultaat 159 

    1. In de regio Amsterdam 159 
        a. Introductie 159 
            Deel van een lesverslag 
        b. Les geven aan volwassen personen: een blik in de CICSA  160
        c. Voorbereiden op de praktijk: De Kohnstamm Academie   163

    2. In de regio Amersfoort: Creatief leren handelen op de Jelburg   165

3. Overzicht en conclusies 169

Fase 5: Brainstorming. overdracht en besluitvorming 172

1. Het feitelijke verloop 172 
    1. In de regio Amsterdam 172 
    2. In de regio Amersfoort 172

2. Het inhoudelijke resultaat - De discussie in Amersfoort   173

3. Overzicht en conclusies 175

HOOFDSTUK VI: DE LAATSTE DRIE FASEN VAN HET ONDERZOEK 176

Fase 6: A) Voortzetting van methodiekontwikkeling van het groepsleiderswerk   
              B) Methodiekontwikkeling van het docentenwerk

Spoor A) Het groepsleiderswerk 176

1. Het feitelijke verloop 176 

    1. In de regio Amsterdam 176 
    2. In de regio Amersfoort 176

2. Het inhoudelijke resultaat - In de regio Amersfoort  177

    a. Van gedrags- naar handelingstaal 177 
    b. Van gedrags- naar handelingsgericht werken 177 
    c. De ontwikkeling van werker en team 177 
    d. Het voeren van de overmachtsvrije dialoog in de dagelijkse praktijk  178 
        Schema's 
        Voorbeeld: prima dienst op het eten na 179 
        Voorbeeld: verantwoordelijk 180 
        Voorbeeld: met stemverheffing 181

3. Overzicht en conclusies 183 

Spoor B) Het docentenwerk 184 

1. Het feitelijke verloop 184

   1. In de regio Amsterdam 184 
   2. In de regio Amersfoort 184

2. Het inhoudelijke resultaat 185 

    1. In de regio Amsterdam 185 
        a. De lessen over conflicthantering 185 
            Lesverslag    185 
        b. Studenten ontwikkelen zelf hun eigen handelwijze   188 

    2. In de regio Amersfoort 189 
        a. Inleiding 189 
        b. Het begrip 'persoon' 189 
            Lijst van personaliteitsaspecten   190 
        c. Het begrip 'ontwikkeling' 191 
        d. Hoe ontwikkelt zich personaliteit? 191 
        e. Hoe bevorder je ontwikkeling van personaliteit? 191 
        f. De methodieklessen op De Horst 191 
       g. Lukt het om personaliteit te bevorderen? 192 
           Evaluatie van de methodieklessen op De Horst    192   
           Grafiek 194 
           Lijst: Waardoor vond volgens de studenten ontwikkeling plaats?  195

3. Overzicht en conclusies 196

Fase 7: Brainstorming, overdracht en afsluiting 198

1. Het feitelijke verloop 198 

    1. In de regio Amsterdam 198 
    2. In de regio Amersfoort 198

2. Het inhoudelijke resultaat 199 

3. Overzicht en conclusies 200

Fase 8: De verslaglegging 201 

1. Het feitelijke verloop 201 

2. Overzicht en conclusies 202

DEEL III: OMZIEN EN VOORUITZIEN  203

HOOFDSTUK VII: DE BEVINDINGEN VAN DE DEELNEMERS 204

1. In de regio Amsterdam 204 

   a. De wijze van evalueren 204 
   b. De mening van de groepsleiders over het project 204 
   c. De mening van de docenten over het project 205 
   d. De mening van de deelnemers over het functioneren van de projectleidster  206

2. In de regio Amersfoort   207 

   a. De wijze van evalueren 207 
   b. De globale bevinding van de deelnemers 207 
   c. Het werken met teams en logboeken 208 
   d. De werkwijze en werkstijl van de projectleider 208 
   e. De investering, het resultaat en de doorwerking 209

 

 HOOFDSTUK VIII: CONCLUSIES. AANBEVELINGEN EN OVERWEGINGEN 210

Inleiding 210

1. Conclusies 210

a. Het antwoord op de vraagstelling 210
b. Conclusies omtrent de gemaakte keuzes 210
c. Is aan de kwaliteitseisen voldaan? 211
d. Werkinhoudelijke conclusies 212
e. Conclusies over de opleiding 215

2. Aanbevelingen 219

a. Voorwaarden voor methodiekontwikkelend onderzoek 219
b. Aanbevelingen voor de opzet van methodiekontwikkelend onderzoek 219
c. Aanbevelingen voor het begeleiden van het proces 220

3. Overwegingen 223

a. Proces en produkt: moet het wiel steeds opnieuw worden uitgevonden? 223
b. De generaliseerbaarheid van de ontwikkelde kennis 224
c. De ingeslopen eenzijdigheid: persoon en systeem 225
d. De invloed van de projectleiders 225

SLOTBESCHOUWING 227

1. Hoofdlijnen naar methodiekontwikkeling 228

1. Methodiek ontwikkelen met en door praktijkwerkers 228
2. Dialogisch werken in de praktijk 229
3. Opleiden: de ontwikkeling als persoon bevorderen 231
4. Denken en werken in het handelingsmodel 232

2. De hoofdlijnen in de praktijk 234

1. Methodiek ontwikkelen met en door praktijkwerkers 234
2. Dialogisch werken in de praktijk 235
    a. Verhaal: warm en koud zwemmen 235
    b. Verhaal: omver geduwd 236
3. Opleiden: de ontwikkeling als persoon bevorderen - Lesverslag 237
4. Denken en werken in het handelingsmodel 238

Samenvatting 

Summary

De auteurs

Literatuur

De begeleidingscommissie

Start Omhoog