Start Omhoog

Conflict en Contact

Een onderzoek naar handelingsmogelijkheden voor groepsleiders
bij botsingen in de dagelijkse leefsituatie

Frans Gieles

Proefschrift, 1992

Bestellen: 

< frans@human-being.nl > of 

Schurenstraat 12, 7413 RA Deventer

Naar de inhoudsopgave 

Voor snelle vogels: 

SAMENVATTING  --  handelingsonderzoek  --  DE METHODIEK 

 

Verslag van een handelingsonderzoek. Dat is een vorm van onderzoek naar de oplossing van praktische problemen, dat met en door praktijkwerkers wordt uitgevoerd. Funderend is een visie op de mens, volwassene en kind, als handelend wezen. Zowel de visie als de methodologie van handelingsonderzoek worden beschreven.

Met de teams van vier leefgroepen is een voorlopige conflicthanterings-methodiek ontwikkeld. Deze is vervolgens beproefd en verder ontwikkeld met de teams van zeven andere groepen. 

Na verwerking van alle gegevens, voornamelijk verhalen van groepsleiders over hun handelwijze, kon een theoretisch kader worden ontwikkeld, bestaande uit een aantal begrippen. Voorts werd een theorie en een methodiek voor het omgaan met botsingen en conflicten in het dagelijks leven geformuleerd. Kern daarvan is het centraal stellen van het leggen van contact met het kind, ook en juist op momenten van conflict. 

Inhoudsopgave

De gedeelten die als link verschijnen zijn hier opgenomen.

Buitenkaft-tekst 

VOORWOORD


INLEIDING

Par. 1. Inleiding in het onderwerp

Par. 2. De vraagstelling
            'Conflict'
            'Methodiek' 3

Par. 3. De indeling van het onderzoek en dit verslag

Par. 4. Over dit verslag 5

DEEL I

VRAAGSTELLING, PERSPECTIEF EN METHODOLOGISCH KADER 6 

HOOFDSTUK I: 
CONFLICTHANTERING IN DE ORTHOPEDAGOGISCHE LITERATUUR 7 

 

[...]

Samenvatting, conclusie en uitleiding  24

 

HOOFDSTUK II: 
HET PERSPECTIEF VAN WAARUIT DIT ONDERZOEK IS OPGEZET EN UITGEVOERD   25

 

Inleiding 25 

 

Par. 1. De gekozen positie 25 

1. De handelende groepsleider 25

2. De orthopedagogiek als praktische wetenschap 25 

 

[Gebruik de knoppen "Next" om binnen het frame met de noten te blijven.
Dan verschijnen achtereenvolgens:]

Par. 2. Visies in de orthopedagogiek 26 

1. De gedragsvisie en de handelingsvisie 26 
    Schema 27

2. Drie modellen van orthopedagogiek 28 
    Schema 28 
    A Het gedragsmodel 29 
    B Het interventiemodel 29

Par. 3. De visie op de mens 30 

1. De mens kan handelen dus persoon zijn 30 

2. Enkele kernbegrippen omschreven 31 
    a. Handelen 31 
    b. Persoon 31 
    c. Gedrag 32 
    d. Gedrag en handelen 32 
    e. Dialoog 33 

3. Over kinderen 33 

4. Over tehuiskinderen 34

Par. 4. De orthopedagogiek als handelingswetenschap (Model C) 34 

1. Praktisch en hermeneutisch 35 

2. Dialectisch 35 

3. Kritisch 36 

4. Orthopedagogisch onderzoek 36

Samenvatting 37 

 

HOOFDSTUK III 
HET METHODOLOGISCH REFERENTIEKADER: HANDELINGSONDERZOEK 39 

 

Dit hoofdstuk gaat over het doen van wetenschappelijk onderzoek.
Lezers die hierin niet geschoold en geïnteresseerd zijn kunnen volstaan met het lezen van de

'Samenvatting II' die het hoofdstuk besluit.

 

Inleiding 39 

 

Par. 1. Plaatsbepaling 40

1. Geschiedenis en terminologie 40 

2. Plaatsbepaling 42

    Schema: vier typen methodologie 42 

Par. 2. Wetenschapstheoretische achtergrond 43

Inleiding 43 

[Blijf binnen het frame. Achtereenvolgens verschijnen:]

Schema: wetenschapstheoretische uitgangspunten (paradigmata) 43 
1. Het organiserend kernbegrip van handelingsonderzoek: de discours 44 

2. Een wetenschappelijke procedure: een cyclus 45

    Schema: een cyclus, uit de literatuur gedestilleerd 46 

    Schema: idem 48

3. Een waarheidscriterium: consensus 49 
    Schema: geldigheid van uitspraken in de discours (Habermas) 50

4. De richtinggevende sleutelbegrippen 51 

Par. 3. Methoden 51  

[Blijf binnen het frame. Achtereenvolgens verschijnen:]

Inleiding 51 

1. gegevens verzamelen over het handelen in de praktijk 52

    a. De aard en inhoud van de gegevens 52 
    b. Het verhaal over het handelen 52 
    c. De wijze van verzamelen en ontwikkelen van gegevens 53

2. Gegevens bewerken 54 
     a. Ordenen 55 
     b. Selecteren 55 
     c. Coderen 55 
     d. Analyseren 55 
     e. Vergelijken 55 
     f. Abstraheren en redeneren 55 
    g. Rapporteren 56

3. De discours 56 
    a. Begrijpen 56 
    b. Uitwisselen 57 
    c. Problematiseren 57

4. Ideeën over verbeterd handelen ontwikkelen 57 

5. Beter (?) handelen in de praktijk beproeven 57 

6. Het destillaat 57 

Uitleiding 58

Par. 4. K waliteitscriteria 58 

[Blijf binnen het frame. Achtereenvolgens verschijnen:]

Inleiding 58 

1. Eisen aan het produkt 59

    a. Bruikbaarheid 59 
    b. Rationaliteit en logische consistentie 60 
    c. Openheid voor verdere ontwikkeling 61

2. Eisen aan het proces 61 

    a. Creativiteit 61 
    b. Doorzichtigheid voor praktijkwerkers 61

Samenvatting en uitleiding 61 

1. Samenvatting I 61

2. Uitleiding: orthopedagogiek en handelingsonderzoek 62 

3. Samenvatting II 63

DEEL II

 

DE EERSTE EN TWEEDE PERIODE VAN HET ONDERZOEK
ZOALS DIT IN HET WERKVELD HEEFT PLAATS GEVONDEN

 

HOOFDSTUK IV
DE WIJZE VAN METHODIEK ONTWIKKELEN

 

Inleiding   68

[...]

Uit Par. 3: De weg van logboekverhaal tot voorlopige methodiek:

Cyclusfase III (Het ontwikkelen en beproeven van betere handelwijzen in een cyclisch proces):

2. Gegevens bewerken

    f. abstraheren en redeneren 

       Schema: concept-theorie over het omgaan met conficten ('De Berenberg'')

[...] en

6. Het destillaat 

    Voorlopige aanwijzingen voor het omgaan met conflicten 

[...]

Samenvatting  106

 

HOOFDSTUK V 
ILLUSTRATIEHOOFDSTUK: HET PROCES IN 'DE APENROTS' 110 

 

Inleiding 110 

 

CYCLUSFASE I: de situatie en de handelwijzen aan de start in kaart gebracht en

geïnterpreteerd: 'foto 1' 110 

Een groepsleven vol conflicten 111 

1. De contactkloof 111 

2. De rol van ' oppasser' overheerst 111 

3. Conflictmatige onrust 112 

4. De 'stofwolk' 112 

5. De jongens onderling 112 

6. De trio-bestrijding 112 

7. Autonomie en verzet 113 

8. Theorie uit het hoofdgebouw 113  

CYCLUSFASE II: doelen kiezen en plannen maken 113 

 

CYCLUSFASE III: het ontwikkelen en beproeven van betere handelwijzen in

een cyclisch proces 115 

Inleiding 115 

1. Anders omgaan met conflicten ...en met jongens 115

    (1) Een andere interpretatie 115 

    (2) Andere doelen 116 

    (3) Andere werkwijzen 116 

    (1) t/m 3 overzien 117 

    (4) Een andere afloop 117 

    (5) Een andere bevinding 118 

    (6) Andere inzichten 118

2. Patronen in conflicten 119 

    a. Selectie van verhalen 119

        Tabel 119 

    b. Een voorbeeld 119

        Analyse en routekaart 120 

    c. Conflictverhalen in kaart gebracht 121

        Schema's 121 

        Tien conflicten tussen groepsleiding en jongens 123 

        Patronen in 36 conflictbeschrijvingen uit 'De Apenrots' 125

    d. Methodische ideeën 126 

3. 'Contact' als werkwoord 126

    a. 'Contact' in de verhalen van groepsleiders 126 

    b. Contact bij conflicten 127 

    c. Contact moet je durven aangaan 128  

    d. Het belang van de visie 128 

    e. Het belang van de zorg 129 

    f. Contact als werkwoord 129

CYCLUSFASE IV: de afloop: zijn situatie en handelwijzen verbeterd? 130 

1. De contactkloof overbrugd 130 

2. Minder oppasser, meer verzorger 130 

3. Conflicten en onrust 130 

4. Stofwolkjes 130 

5. De jongens onderling 130 

6. Weer een trio, maar niet bestreden 130 

7. Meer autonomie, minder verzet 130 

8. Een theorie, gebaseerd op eigen ervaring en reflectie 131

CYCLUSFASE V: evaluatie: de bevinding achterafvragen 131 

 

CYCLUSFASE VI: methodische ideeën formuleren 131 

 

CYCLUSFASE VII: methodologische ideeën formuleren 132 

 

P.S.: Een jaar later 132 

 

Samenvatting 132  

 

HOOFDSTUK VI 
HET PROCES EN DE RESULTATEN IN 'HET MEZENNEST' EN 'HET LEEUWENBOS' 135

 

Inleiding 135 

 

Par. 1. De waarde van conf1icten, kort verslag vanuit 'Het Mezennest' 135 

1. Geen groep zonder conflicten 135 

2. Conflict ontwijken is: contact ontwijken 135 

3. Kwaad worden mag 135 

4. Contact in het dagelijks leven, in de huiskamer dus 136

Par. 2. De eisen van de maatschappij, kort verslag vanuit 'Het Leeuwenbos' 136 

1. Een maatschappijtje in het klein? 136 

2. Het klaverbladmodel 136 

3. Hoe stel je eisen? 137 

4. Kwaad worden: hoe? 137 

5. Een maatschappij-kritische visie 137

 

HOOFDSTUK VII
DE VOORLOPIGE CONFLICTHANTERINGS-METHODIEK

 

 

HOOFDSTUK VIII
DE TWEEDE PERIODE VAN HET ONDERZOEK:
HET BEPROEVEN VAN DE VOORLOPIGE CONFLICTHANTERINGS-METHODIEK

 

Inleiding

 

Par. 1. De wijze van beproeven 

 

1. De vraagstelling 

De vier onderzoeksvragen van de tweede periode  
Schema VII 1. Zes eisen, beproefd in vier vragen 

2. De wijze van beproeven  

a. De uitwerking van de vier onderzoeksvragen in een onderzoeksplan  
b. De globale opzet die in elk team gevolgd is 

    Schema VIII 2: De werkwijze in de tweede periode (globaal) 
c. Ontwikkelen en beproeven  

[...]

Par. 2. De werkwijze geïllustreerd aan het proces in 'De Waterratten' en 'De Bevers"

(de 5e en 6e groep) 153 

 

Inleiding  153


CYCLUSFASE I: DE HANDELWIJZE AAN DE START IN KAART GEBRACHT   153


CYCLUSFASE II: DOELEN EN PLANNEN AFGESPROKEN 154

 

Cyclusfase III: het onderzoek in engere zin 154  

 

1. De eerste twee notities 154 

    a. De voorlopige methodiek toegelicht met 'eigen' voorbeelden 154 

    b. Het tussentijdje 155  

    c. De onderstroom 155  

    d. Straffen 156 

    e. Problemen in het contact 156  

2. De teambesprekingen over deze notities 157 

    a. (Her)kennen, ontwikkelen en beproeven 157 

    b. Een onverwacht probleem 157  

    c. De onderstroom 157 

    d. De strafdiscussie 158 

    e. Kwaadheid en contact 158  

3. Het werken met de voorlopige methodiek: werken met de schaduwkant 158

    a. In 'De Waterratten' 158 

    b. In beide teams 159 

    c. In 'De Bevers' 159  

Cyclusfase IV: zijn situatie en handelwijzen verbeterd? 161 

 

Cyclusfase V: de evaluatie 162 

 

Cyclusfase VI: inzichten formuleren (De antwoorden op de onderzoeksvragen) 162 

 

Cyclusfase VII: methodologische inzichten formuleren 163 

 

P.S. Een klein half jaar later 163 

Par. 3. Proces en resultaten in de overige groepen  164

Inleiding  164

1. 'Het Eiland' (de 7e groep)  164

a. Procesverslag  164
    Schema VIII 5. Plan en verloop in 'Het Eiland'   165
    Tabel VIII b. 51 conflictverhalen in 'Het Eiland'  166

b. De antwoorden op de onderzoeksvragen  166

2. 'De Meervogels' en 'De Sluisgroep' (de 8e en 9e groep) 167

a. Procesverslag  167

Cyclusfase I: De handelwijze aan de start in kaart gebracht  168
Cyclusfase II: doelen en plannen afgesproken  168
Cyclusfase III: het onderzoek in engere zin  168
Cyclusfase IV: zijn situatie en handelwijze verbeterd?   170
Cyclusfase V: evaluatie  171
Cyclusfase VI: methodische inzichten formuleren  171
Cyclusfase VII: methodologische inzichten formuleren  171

b. De antwoorden op de onderzoeksvragen  172

3. 'De Bosvogels' (de 10egroep) 173 

 

    a. Procesverslag 173  

Tabel VIII d. Straf en kwaadheid in 104 conflictverhalen van 'De Bosvogels' sept '82 t/m mei '83  174
Schema VIII 6. De verandering van werkwijzen bij conflicten in 'De Bosvogels' 175

    b. De antwoorden op de onderzoeksvragen 176 

 

4. 'Het Huis in de Waterstraat' (de 11egroep) 177 

 

    a. Procesverslag 177  
        Tabel VIII e
        72 maaltijdbeschrijvingen uit het logboek van 'Het Huis in de Waterstraat'

    b. De antwoorden op de onderzoeksvragen 179 

Samenvatting 181  

 

DEEL III

 

DE DERDE PERIODE EN DE RESULTATEN VAN HET ONDERZOEK

 

HOOFDSTUK IX
DE DERDE PERIODE VAN HET ONDERZOEK:
HET NADER BEZIEN VAN DE GEGEVENS

 

[...]

Samenvatting  215

Schema: Handelwijze I: Gedrag beheersen   199

Schema: Handelwijze II: Persoon ontmoeten   200

Schema: Hande;wijze III: Conflict ontwijken   201 

Schema: De legitimatie van de drie handelwijzen  202

Schema: ... uit de literatuur ... Gedrag reguleren ...   205

Schema: Vergelijking 1  206

Schema: ... uit de literatuur ... Relatie behouden, ...   210

Schema: Vergelijking 2    211

Schema: De drie aangetroffen handelwijzen bij botsingen in kernbegrippen  218

Schema: Methodische ideeën over conflicthantering in de literatuur in kernbegrippen 219

HOOFDSTUK X
DE KERNBEGRIPPEN, NADER BEZIEN IN DE DERDE PERIODE

 

Samenvatting   247

 

1. De kernbegrippen bijeengezet: het theoretisch kader   247

    a. Handelen   247

    b. Handelwijze   247

    c. Persoon   248

        Personaliteit    248

    d. Interactie   248

    e. Communicatie   248

        Communiceren   248

    f. Kennelijk belangrijke boodschappen   248

    g. Grens-aangevende boodschappen   249

    h. Contact leggen   249

        Contact hebben   249

    i. De confrontatie aandurven   249

    j. Conflict  249

       In conflict zijn   249

       Conflict aangaan   249

    k. De schaduwkant   250

    l. Macht   250

    m. Communicatie en contact bevorderen   250

    n. Ingehouden of neutraliserend reageren   250

 

2. De kernbegrippen verbonden tot normatieve theorie   250

 

HOOFDSTUK XI 

WERKEN IN EEN LEEFGROEP: OMGAAN MET BOTSINGEN 253 

 

Inleiding 253 

 

Par. 1. De methodiek 256

1. Voorkeursadvies en samenvatting 256 

     Schema 'drieluik' 257

2. De methodiek uitgeschreven als handelingsrepertoire 258 

    a. Kies bij voorkeur voor de handelwijze II, 'persoon ontmoeten' 258 

    b. Werk eventueel volgens handelwijze III, 'conflict ontwijken' 264 

    c. Kies slechts zo nodig tijdelijk voor handelwijze I, gedrag beheersen' 265 

3. De methodiek, samengevat als handwijzer voor het omgaan met botsingen 267

    a. Kies bij voorkeur voor 'persoon ontmoeten' als handelwijze 267 

    b. Werk eventueel volgens 'conflict ontwijken' 268 

    c. Kies slechts zo nodig tijdelijk voor 'gedrag beheersen' 268

Par. 2. De argumentatie van het voorkeursadvies 265 

Inleiding 265

    Tabel: de voorkeurs-handelwijzen 269 

1. De bruikbaarheid en de vruchtbaarheid 269

    Handelwijze I, gedrag beheersen 269 

    Handelwijze II , persoon ontmoeten 270 

    Handelwijze III, conflict ontwijken 271 

    De eindafweging 271

2. De orthopedagogische juistheid 271 

    Handelwijze I, gedrag beheersen 272 

    Handelwijze II , persoon ontmoeten 272 

    Handelwijze III, conflict ontwijken 273 

    De methodische conclusie 273

3. De funderende visie 273 

Par. 3. De praktijk overdacht 274

Inleiding 274 

1. Handelwijze I: gedrag beheersen 274

    a. "Kale neet!!" 274 

    b. "Omdat ze zichzelf ziek verklaart" 275 

    c. "Zo redden we het niet" 275

2. Handelwijze III: conflict ontwijken 277 

    a. "Geen conflict waard" 277 

    b. "Machteloos" 277

3. Handelwijze II, persoon ontmoeten: omgaan met het kind als persoon 278  

    a. Speelgoed! 278  

    b. Koekjes en kwaadheid 279

4. Omgaan met de schaduwkant op verschillende manieren 279 

    a. Heimwee 279 

    b. De kleine strijdjes 281 

    c. Ongelukkig en eenzaam 282 

    d. Drie maal: bedtijd 282

5. Botsen en de persoon ontmoeten: handelwijze II centraal 284 

    a. "... ondanks mijn woede" 284 

    b. "Systematisch verzieken van alles wat leuk was" 285 

    c. "In-triest was hij" 286 

    d. Die schaduwkant! 287 

SLOTBESCHOUWING 290 

 

Par. 1. Evaluatie 290 

 

Par. 2. Aanbevelingen 291

 

EPILOOG 293 

 

Inleiding 293 

 

Par. 1. Verschuivende panelen 293 

1. 'Maar onze kinderen ...' 293

2. Andere problemen, andere panelen? 293 

    a. Zwakbegaafden 293 

    b. Zwakzinnigen 294 

    c. Gedetineerden 294 

    d. Begeleid kamerbewonen 294 

    e. De 'M.B.D. 'kinderen, de hyperactieven, soms onder-actieven 294 

    f. Hasjgebruikers 294 

    g. Herolnegebruikers 294 

    h. Contact-armen 295 

    i. Autistische kinderen 295 

    j. Grote groepen 295

3. 'Persoon ontmoeten' blijft centraal staan 295 

4. Hulpverleningsmethodieken 296 

Par. 2. De orthopedagogiek als handelingswetenschap 296 

Slotwoord 298 

Samenvatting 300 

 

Summary 304 

 

Noten 308 
[Deze zijn per hoofdstuk opgenomen]

 

Lijst van vreemde woorden en vaktermen 324 

 

Literatuur 328 

 

Bibliografie en colofon 341

 

Achterkaft-binnen: de auteur

Start Omhoog